Thương Vụ Louisiana
Bùi Quý Chiến
Thương vụ Louisiana [Louisiana Purchase] là vụ Mỹ mua thuộc địa Louisiana
của Pháp năm 1803.
Louisiana là một trong 5 thuộc địa của Pháp ở Bắc Mỹ, nằm giữa nước Mỹ ngày
nay. Tiểu bang Louisiana được đặt tên để ghi nhớ lịch sử thương vụ này.
Pháp gọi 5 thuộc địa của mình ở Bắc Mỹ là New France.
Sơ lược New France
Năm 1534 nhà thám hiểm Jacques Cartier khám phá ra vịnh Saint Lawrence, mở
đầu cho những thuộc địa nằm trên Canada và Mỹ ngày nay.
Vào cao điểm năm 1712, New France gồm 5 thuộc địa, mỗi thuộc địa có nền
cai trị riêng:
- Canada phát triển hơn cả, gồm những quận Québec, Trois Rivières và Montréal.
- Hudson Bay.
- Acadie ở đông bắc.
- Plaisance trên đảo Newfoundland.
- Louisiana nằm trên nước Mỹ ngày nay.
 |
| Chú thích: màu xanh dương là New France, màu đỏ là thuộc địa của Anh, vệt đỏ xen vệt xanh dương là New France nhượng cho Anh năm 1713, màu nâu là thuộc địa của Tây ban nha. |
New France chạy dài từ Newfoundland tới cánh đồng Canadian Prairies theo
chiều đông tây và từ vịnh Hudson tới vịnh Mexico theo chiều bắc nam, bao
gồm The Great Lakes.
Theo hiệp ước Utrecht năm 1713, Pháp nhượng cho Anh vùng Acadia, vịnh
Hudson và Newfoundland.
Tiếp theo là hiệp ước Paris năm 1763, Pháp nhượng nốt cho Anh phần còn lại
của New France do thất trận trong cuộc chiến "Seven Years' War", ngoại trừ
Louisiana được Pháp bồi thường cho Tây ban nha về vụ mất Florida.
New France bị xóa tên từ đây.
Sơ lược về Louisiana
Năm 1682 nhà thám hiểm người Pháp là René - Robert Cavelier, Sieur de la
Salle thám sát 2 vùng lòng chảo [basin] sông Ohio và Mississippi, sau đó
tuyên bố chủ quyền thuộc về nước Pháp toàn bộ lãnh thổ từ 2 vùng lòng chảo
này tới vịnh Mexico.
De la Salle đặt tên cho toàn bộ lãnh thổ này là Louisiane để tôn vinh vua
Pháp đương thời là Louis XIV.
Năm 1685 De la Salle lập thuộc địa đầu tiên ở phía nam nhưng thất bại vì bị
sắc tộc bản xứ tấn công và bệnh tật tràn lan.
Những nơi khác của Louisiana được định cư và phát triển rất kết quả như miền
nam Illinois và New Orleans. Các nơi này chịu ảnh hưởng sâu đậm văn hóa
Pháp cho tới thương vụ Louisiana.
Cuộc khai thác Louisiana của Pháp bị hạn chế vì thiếu người và thiếu tài
chính.
Năm 1763 do hậu quả thất trận trong cuộc chiến "Seven Years' War", Pháp phải
nhượng nốt phần còn lại của New France cho Anh, ngoại trừ Louisiana được
Pháp bồi thường cho Tây ban nha do vụ mất Florida.
Tây ban nha cai trị Louisiana cho tới năm 1801 thì bán lại cho Pháp theo
hiệp ước bí mật Third Treaty of San Ildefonso. Pháp hoàng Napoleon lấy lại
Louisiana với tham vọng lập đế quốc tại Bắc Mỹ. Tuy nhiên mộng không thành
vì tình hình chính trị căng thẳng ở châu Âu lúc bấy giờ, nhất là vụ Pháp
thất bại trong cuộc đàn áp nô lệ nổi dậy ở Haiti.
Nhân dịp Pháp gặp khó khăn về chính trị và tài chính, Tổng thống Mỹ là
Jefferson quyết định mua thành phố New Orleans và vùng phụ cận. Nơi đây có
hải cảng rất quan trọng cho nông sản xuất khẩu của Mỹ. Ngoài ra kiểm soát
được hải cảng này là kiểm soát được sự lưu thông trên sông Mississippi.
Cuộc thương lượng tại Paris
Năm 1802 Jefferson phái Livingston tới Paris để thương lượng. Chỉ thị của
Jefferson là mua thành phố New Orleans với giá tối đa 10 triệu USD. Nhưng
điều bất ngờ là Pháp có ý định bán toàn bộ Louisiana với giá 50 triệu franc, tương đương 15 triệu USD. Không cần xin lại chỉ thị của Tổng thống, Livingston tự mình thỏa thuận thương vụ Louisiana với Pháp.
Năm 1803 Jefferson ban hành luật Louisiana Purchase. Nước Mỹ trả cho nước
Pháp 32 triệu franc [tương đương 11,250,000 USD] và xóa món nợ 18 triệu
franc [tương đương 3,750,000 USD] do Pháp vay của Mỹ.
Trước khi mua Louisiana, lãnh thổ Mỹ chỉ trải rộng từ bờ biển Đại tây dương
tới sông Mississippi. Bây giờ nước Mỹ rộng thêm từ sông Mississippi tới dãy
núi Rocky.
Louisiana bao phủ toàn phần 6 tiểu bang và phần lớn 9 tiểu bang như sau:
- Toàn phần các tiểu bang Arkansas, Missouri, Iowa, Oklahoma, Kansas và Nebraska.
- Phần lớn của các tiểu bang Minnesota, North Dakota, South Dakota, New Mexico, Texas, Montana, Wyoming, Colorado và Louisiana.
Kế hoạch phát triển lãnh thổ mới
Để minh định ranh giới lãnh thổ mới, Jefferson phái 3 đoàn thám sát và vẽ
bản đồ.
- Đoàn Lewis và Clark năm 1804 đi từ Mississippi lên sông Missouri.
- Đoàn Red River năm 1806 thám sát vùng lòng chảo sông Red River.
- Đoàn Pike năm 1806 thám sát thượng nguồn sông Arkansas.
Phần lớn lãnh thổ bấy giờ còn hoang vu, các chính phủ Mỹ đã ban hành các
đạo luật sau đây nhằm khai phá và phát triển.
- Homestead Act năm 1862 quy định: bất cứ ai, kể cả nô lệ được giải phóng và phụ nữ, ngoại trừ những kẻ võ trang chống lại chính quyền, từ 21 tuổi trở lên, nếu có đơn xin sẽ được chính phủ cấp 160 acre đất công. Họ phải sống trên đất ấy, dựng nhà ở, cải tạo đất và canh tác ít nhất 5 năm [160 acre bằng 1/4 dặm vuông].
- Southern Homestead Act năm 1866 bán đất với giá rẻ cho những tá điền ở miền nam để trở thành chủ đất trong thời kỳ tái thiết sau cuộc nội chiến 1861-1865.
- Timber Culture Act năm 1873 cấp thêm 160 acre cho người đã định cư với điều kiện phải dành ra 40 acre trồng cây trên đất ấy.
- Kinkaid Amendment Act năm 1904 cấp thêm 640 acre [bằng 1 dặm vuông] cho những người định cư ở phía tây kinh tuyến 100 của bang Nebraska vì vùng này khô cạn chỉ có thể chăn nuôi.
Những luật trên đây đã hấp dẫn người châu Âu rời bỏ quê hương sang Tân thế
giới lập nghiệp.
Bùi Quý Chiến
Tham khảo:
- Wikipedia
- American Heritage Dictionary of the English Language .
Post a Comment