Hệ Thống Chính Quyền Của Iran
Bùi Quý Chiến
Iran ở phía tây nam châu Á. Người Iran sinh sống nơi đây từ năm 2000 TTL, vùng
này trở thành hạt nhân cho đế quốc Ba tư.
Vào TK 4 TTL, Ba tư bị Alexander đại đế chinh phục và bị phân chia ra làm
nhiều nước. Tới TK 3 TTL, Ba Tư tái lập đế quốc và trở thành một quyền lực
chính trên thế giới trong 4 thế kỷ tiếp theo.
Sang TK 7 TL, Ba tư bị các nước Ả rập chinh phục và truyền bá đạo Hồi. Tuy
theo đạo nhưng Ba tư không bị Ả rập hóa mà còn phát triển văn minh Hồi giáo
tới đỉnh cao trong lịch sử Hồi giáo.
Ba tư bị Thổ nhĩ kỳ chiếm đóng trong TK10, tiếp đến TK13 bị Mông cổ xâm lăng,
nhưng sau đó Ba tư tái lập vương quốc dưới triều đại Safavid 1502-1736.
Triều đại Pahlavi trị vì từ năm 1925, đến năm 1935 thì đổi quốc hiệu là Iran.
Năm 1979 vua Mohammad Reza Pahlavi bị lật đổ bởi Cách mạng Hồi giáo Iran do
Ayatollah Khomeini lãnh đạo. Chính thể Cộng hòa Hồi giáo Iran ra đời từ đó.
Ayatollah là chức sắc cao nhất của giáo phái Shi'a Hồi giáo. Tên đầy đủ của
người lãnh đạo cuộc cách mạng là Seyyed Ruhollah Khomeini. Ông trở thành Lãnh
tụ tối cao [Supreme leader] đầu tiên của Cộng hòa Hồi giáo Iran.
Năm 1989 Khomeini chết, Ayatollah Ali Khamenei kế vị cho tới nay.
Cộng hòa Hồi giáo Iran dưới quyền lãnh đạo của Ayatollah là một chế độ thần
quyền [ theocracy].
Dưới đây là hệ thống chính quyền của chế độ Cộng hòa Hồi giáo Iran.
Lãnh tụ tối cao
Chính thể cộng hòa Hồi giáo Iran có Tổng thống do dân bầu, nhưng Tổng thống
này dưới quyền Lãnh tụ tối cao. Các ứng viên Tổng thống phải được Lãnh tụ tối
cao [LTTC] chấp thuận trước khi tranh cử. Tổng thống đắc cử phải được LTTC
duyệt thuận trước khi tuyên thệ trước Quốc hội.
LTTC hoạch định và giám sát mọi chính sách của quốc gia; quyền hành của Tổng
thống có giới hạn. Các tổng trưởng quan trọng như Quốc phòng, Tình báo, Ngoại
giao do LTTC tuyển lựa, phần còn lại do Tổng thống chọn lựa nhưng phải được
LTTC duyệt thuận.
Ngân sách hàng năm cũng như việc rút tiền từ Quỹ phát triển quốc gia phải có
sự chấp thuận của LTTC.
LTTC là Tổng tư lệnh quân đội, có quyền tuyên chiến và ngưng chiến.
Hội đồng bảo hộ
LTTC ủy quyền cho Hội đồng bảo hộ [Guardian council] xét duyệt và chấp thuận
các ứng viên tổng thống và dân biểu Quốc hội.
Hội đồng bảo hộ [HĐBH] gồm 12 nhà luật học [jurist], 6 người trong số này do
LTTC tuyển lựa và 6 người do Quốc hội bầu.
Đôi khi LTTC trực tiếp duyệt xét và chấp thuận một vài ứng viên.
HĐBH có quyền bãi nhiệm dân biểu dù đã trúng cử. Thí dụ: nữ dân biểu Arino
Khaleghi đã trúng cử nhưng bị chụp hình không trùm khăn đội đầu trong một cuộc
tranh cử do đó bị HĐBH bãi nhiệm.
Tổng thống
Tổng thống do toàn dân bầu trong cuộc phổ thông đầu phiếu nhưng điều kiện tiên
quyết là phải được LTTC chấp thuận trước khi tranh cử.
Nhiệm kỳ của tổng thống 4 năm và chỉ được đảm nhiệm 2 nhiệm kỳ. Theo hiến
pháp, Tổng thống có quyền hành cao nhất nước trừ những đặc quyền dành riêng
cho LTTC.
Tổng thống thi hành chính sách do LTTC hoạch định và thi hành luật do Quốc hội
biểu quyết.
Tổng thống ký kết các hiệp ước và thỏa ước quốc tế, ban hành và thi hành ngân
sách do Quốc hội biểu quyết.
Nội các Iran, ngoài Tổng thống, còn có 8 Phó tổng thống và 22 Tổng trưởng. Trừ
vài Tổng trưởng quan trọng do LTTC tuyển lựa, những Phó tổng thống và Tổng
trưởng khác được Tổng thống trình Quốc hội để được chấp thuận.
Quốc hội
Quốc hội chỉ có một viện gồm 290 dân biểu do dân bầu trong cuộc phổ thông đầu
phiếu. Nhiệm kỳ của dân biểu là 4 năm.
Các ứng viên dân biểu phải được Hội đồng bảo hộ chấp thuận trước khi tranh cử.
Dân biểu trúng cử có thể bị HĐBH bãi nhiệm.
Quốc hội biểu quyết các đạo luật, ngân sách và thông qua các hiệp ước do tổng
thống ký với các nước.
Các đạo luật dù đã được Quốc hội biểu quyết vẫn phải có sự chấp thuận của
HĐBH. Nếu đạo luật vi hiến hoặc phạm luật sharia của Hồi giáo, HĐBH trả về
Quốc hội để tái xét.
Khi có những điểm bất đồng giữa Quốc hội và HĐBH, vấn đề sẽ được hòa giải bởi
Hội đồng thích nghi [Expediency council].
Hội đồng thích nghi còn là cơ quan cố vấn cho LTTC.
Quân sự
Ngoài Quân đội chính quy gồm Hải Lục Không quân, Iran còn có Lực lượng phòng
vệ cách mạng Hồi giáo [Islamic revolutionary guard corps]. Quân số các binh
chủng này lên tới 900,000 người, gồm 545,000 quân hiện dịch và 350,000 quân
trừ bị.
Iran còn có Lực lượng dân quân tình nguyện [paramilitary] gọi là Basij được
đặt trực thuộc Lực lượng phòng vệ cách mạng Hồi giáo. Dân quân mặc đồng phục,
gồm 900,000 người phục vụ toàn thời gian. Ngoài số Dân quân hiện dịch, Iran
còn 11 triệu Dân quân trừ bị sẵn sàng nhập ngũ khi có lệnh gọi.
Hiến pháp quy định thanh niên từ 18 tuổi trở lên phải phục vụ Quân đội hoặc
Cảnh sát một thời gian từ 18 tới 24 tháng. Nếu không hoàn tất thời gian phục
vụ hiến định, họ bị cấm xuất cảnh và không xin được việc làm.
Sau cuộc cách mạng năm 1979, Iran bị các nước cấm vận nên đã phát triển nền kỹ
nghệ quân sự của riêng mình. Kỹ nghệ quân sự của Iran đã sản xuất chiến xa,
thiết vận xa, khu trục hạm, hải vận hạm, trực thăng, hệ thống radar, máy bay
không người lái [uav = unmaned aerial vehicle], hỏa tiễn các loại.
Những năm gần đây Iran bí mật nghiên cứu chế tạo bom nguyên tử nhưng mới đây
đã bị Mỹ và Do thái oanh tạc phá hủy cơ sở làm giàu uranium. Cuộc oanh tạc này
không làm nản lòng Iran trong tham vọng chế tạo bom nguyên tử.
Bùi Quý Chiến
Tham khảo:
- Wikipedia.
- American Heritage Dictionary of The English Language
Post a Comment