Buổi Trưa Trong Tiệm Sách
Nguyên Nhung
Ông Nguyễn rất thích đọc sách. Hồi còn bé, hễ vào thư viện hay khi ở nhà, ông ngấu nghiến bất cứ cuốn gì vớ được. Học hành chẳng bao nhiêu, nhưng không ít thì nhiều nhờ đọc sách, kiến thức được mở mang. Mở như thế nào không biết, nhưng hễ ai nói tới chuyện gì ông cũng có khả năng góp vào được đôi câu cho có chuyện. Còn những chuyện vượt quá khả năng hiểu biết, ông nói lấp lửng ra điều "văn chương, chữ nghĩa" vốn vẫn có những lắt léo bí ẩn không giải thích được bằng lời, mà nếu muốn hiểu thì mỗi người lại hiểu một cách, không ai giống ai.
Cũng đúng thôi, ai muốn hiểu sao thì hiểu, tùy theo sự tiếp nhận của người đọc. Cho nên ông ít khi góp ý hay bàn cãi về một tác phẩm, vì không khéo thì lộ cái dốt của mình ra, mà có khi lại bị đánh giá là người kém hiểu biết. Tốt nhất, "biết thì thưa thốt, không biết dựa cột mà nghe", đó là ý nghĩ của ông, của giới chỉ thích đọc mà không biết viết. Còn giới nhà văn với nhau thì mỗi người một cõi, mỗi người là một thượng đế trong cõi thi văn của họ, nhân vật sung sướng hay hạnh phúc, xấu xí hay đau khổ, tha hồ được trí tưởng tượng của họ cho khóc cho cười, cho chết cho sống. Người đời thường nói đùa với nhau "văn mình vợ người", hay "hai cô ca sĩ có ưa nhau bao giờ" chả biết có đúng không? Nhưng đa số có nhiều người chỉ đọc sách của mình, đọc đi đọc lại mãi không chán. Đứa con tinh thần mà, con mình dẫu không đẹp thì mình vẫn thương, huống gì nó được vắt từ tim óc.
Ông chỉ là một độc giả của các nhà văn, nhà thơ, thành thử ông "trung dung chính đạo", hễ thích văn ai thì ông cũng cố dè sẻn chút tiền tiêu vặt để mua cuốn sách của họ. Nếu được nhiều người có lòng như ông thì đâu có câu: "văn chương hạ giới rẻ như bèo." Mấy lần ông định viết thư cho một tác giả mà ông ái mộ, nhưng sách in ra chẳng bán được bao nhiêu, với câu an ủi rằng sách vở thì nhiều loại khác nhau, mà độc gỉa thì cũng nhiều loại khác nhau. Có cuốn vừa in xong còn nóng hổi, ngày ra mắt sách ì xèo người tới tham dự, nhưng xét về giá trị văn chương vẫn không là sách quý, chẳng qua "nhất thân nhì thế" đó thôi. Giới nhà binh đọc sách thì phải có súng nổ, có đại bác, có xung phong, phi cơ bay lên bay xuống mới thành chuyện. Giới tù tội thì bắt buộc phải có đói, có rét, bị kỷ luật nằm trong "chuồng bò", gánh rau, gánh phân , khổ đến tận cùng bằng số. Riêng chuyện tình cảm xã hội là chung của mọi người, mỗi người mỗi kiểu khác nhau, thành thử ít có tác giả nào hoàn toàn được ái mộ trăm phần trăm, hay bị chê bai trăm phần trăm, vậy nếu đã là "nghiệp" thì cứ an tâm mà viết lách.
Suốt một tuần ở nhà, ông vẫn có thói quen ra phố vào ngày chủ nhật. Cái thú đi loanh quanh các tiệm buôn, vào chợ mua vài món cần thiết, ghé ăn tô phở để lấy tờ báo, thế là "nhất cử lưỡng tiện", được cả món ăn vật chất lẫn món ăn tinh thần, mà chỉ mất có một lần tiền. Sau đó thế nào ông cũng ghé tiệm sách, nghe nói có vài cuốn sách vừa ra mắt độc giả, đọc quảng cáo thấy cũng hay hay, nhưng số tiền giá sách khiến ông băn khoăn, vì chỉ còn đúng mười lăm tiền trong túi. Phải tính toán tiền bạc cho văn chương chữ nghĩa của các nhà văn như vậy, ông cũng cảm thấy hổ thẹn trong lòng, nhưng khổ nỗi tờ báo cho không biếu không ở các chợ hay các tiệm ăn, vẫn quyến rũ hơn vì có đủ mục trong đó. Trước tiên những tin tức cập nhật hằng ngày, hằng tuần xảy ra trên thế giới, ngoài nước trong nước vẫn làm người đọc thích thú theo dõi, sau đó mới rà rà qua mấy mục tử vi, mẹo vặt, chuyện trong nhà ngoài phố, tình ái của các ca sĩ, tài tử đang lên. Cuối cùng mới tới mục thi văn, nhưng món ăn tinh thần này phải có thì giờ nhẩn nha, không vội vã để ngốn ngấu ngay được.
Những người bận rộn không có thì giờ mó máy tới sách vở khá nhiều, cuộc sống bên này có mỗi hai ngày cuối tuần thì phải dành cho đám cưới, đám ma, shopping, đi nhà thờ, đi chợ, thế là hết. Còn những vị tuổi nhàng nhàng chưa già lắm mà cũng không còn trẻ như ông lại có thú đọc sách thấy cũng hiếm, nhất là khi bỏ tiền mua một cuốn sách, tác giả đã đăng nhão nhề mấy lượt trên các tạp chí biếu không, ông lại thấy lưỡng lự. Có khi đi chợ ông nhặt luôn được mấy số báo, tuần sau ông lại thấy bài ấy ở trong một tờ báo khác, tự nhiên ông khó chịu, như bị ăn hoài một món ăn, dẫu ngon tới đâu vẫn cảm thấy như không còn háo hức như lúc được ăn lần đầu.
Ông nhớ hồi còn trẻ, thời cực thịnh của ngành báo chí, sách vở ở quê nhà. Báo cũng phải mua mà sách cũng phải mua, không thấy ai cho không biếu không như bây giờ. Những chiều thứ Bảy, những sáng Chủ nhật tiệm sách đông nghẹt sinh viên, học sinh, những cặp tình nhân ríu rít đi có đôi có cặp vào lựa sách, rồi tấp qua Rex xem phim thì không có buổi chiều nào thơ mộng bằng. Giáo khoa, nghiên cứu, tự điển, tiểu thuyết, thi tập bán chạy như tôm tươi. Bây giờ nhìn thấy vẻ eo xèo của những tiệm sách, vẫn trăm hoa đua nở mà khách thưởng hoa thì thưa thớt ông lại thấy ngậm ngùi. Tuy thế, ông vẫn có cái thú tạt vào tiệm sách để ngắm nghía những cuốn sách phẳng phiu đầy màu sắc, bày đầy trên những chiếc kệ gỗ cũng rất hấp dẫn, như đi xem tài tử giai nhân trảy hội ngày Xuân, chưa kể mùi thơm của giấy cũng quyến rũ không thua gì nước hoa. Rồi khi đọc những tác phẩm mình thích, thì đúng là đang hít thở cái hương hoa của văn chương vào tim óc. Giới nhà văn, nhà thơ bói đâu ra được một độc giả như ông, để mà cảm tạ một người vô danh có lòng với văn chương sách vở.
Khi ông bước vào tiệm sách trời cũng đã xế trưa, ông chủ tiệm đầu hoa râm, đeo đôi kính lão đang ngồi chăm chú với cái máy điện toán. Ông ta liếc nhìn khách, nở một nụ cười xã giao rồi lại cắm cúi làm việc. Hình như thế giới của tiệm sách là thế giới của im lặng, khách cứ vào rồi ra, chả ai hỏi ai, chỉ khi nào tìm được cuốn sách hay tạp chí muốn mua, họ đến quầy tính tiền rồi đi, chứ ít khi nghe tiếng chuyện trò râm ran như ở những quán ăn.
Bà vợ ông chủ có vẻ hiếu khách hơn, lẽo đẽo theo khách với một nụ cười tươi như hoa để cầu may, vì từ sáng đến giờ bà chưa bán được cuốn sách nào. Ngó bề ngoài, bà đánh giá ngay được khách thuộc thành phần nào, nên kiên nhẫn đi theo để chỉ dẫn. Bà chỉ một dãy những sách mới được trưng trên kệ gỗ, nhưng thấy khách liếc mắt qua nhìn sơ với vẻ hờ hững, bà bèn đi về phía ông chồng lúc này cũng đang ngồi ngó ra ngoài sân nắng, nhổ râu. Chả biết làm gì thì ông ta cứ vặt râu cho đỡ buồn, rồi lại ngáp. Bên ngoài nắng đã lên cao, mới giờ này mà sao cơn buồn ngủ làm ông ta díu cả mắt.Khách lại thưa thớt, chỉ loe hoe vài người đi tới đi lui, cầm hết cuốn này lên rồi lại đặt cuốn kia xuống, băn khoăn lưỡng lự . Bà vợ đã đi vào nhà hâm bữa cơm trưa, ông chủ tiệm cứ ngáp ngắn ngáp dài, chắc ông ta đang mong có tay bạn nào rảnh rang, ghé qua đấu láo cho qua cơn buồn ngủ.
Chỉ có mỗi người khách la cà lâu nhất là ông trong tiệm, đi đi lại lại mà chưa biết sẽ mua cuốn nào.Trước tiên, ông vẫn có thói quen đánh giá cuốn sách qua tên tuổi tác giả, rồi ngắm nghía cái bìa sách để thưởng thức trước khi "chọn mặt gửi tiền". Ông lại có thói quen gần giống hầu hết những người đi mua sách, gì thì gì cũng phải xem qua tiểu sử và hình ảnh của tác giả.
Có nhiều người nay đã lên lão làng, lại cho in tấm hình còn trẻ măng, oai phong lẫm lẫm trong bộ chinh y thuở mới hai mươi tuổi. Có ông lại nhờ hoạ sĩ vẽ hộ theo trường phái lập thể, ngó qua thấy rất trừu tượng. Có cô văn sĩ hình rất đẹp, trông như nữ sinh mười tám tuổi. Chuyện này khiến ông cứ phải cười hoài một mình, vì chính ông đã tương tư một nhà văn nữ chỉ vì tấm hình ở ngoài bìa sách, lại mê tít giọng văn ngọt ngào của cô ta, ông cứ ao ước được gặp để xem dung nhan thần tượng. Nhưng khi tình cờ gặp người trong mộng bằng xương bằng thịt, ông đâm vỡ mộng, giận mình và thề rằng không bao giờ đi tìm một tác giả nào nữa, kể cả đàn ông cũng như đàn bà.
Đấy là phần hình ảnh, còn tiểu sử và những lời khen tặng thì đã được in đầy bìa sau, không bỏ phí một ô vuông nào. Ông thích đọc tiểu sử tác giả y như trẻ con học bài sử ký, vì nó có ghi rõ năm rõ tháng và sinh quán của tác giả, cùng những trường học và bằng cấp đã đạt được trong đời người. Cái này quan trọng lắm, vì nó là bảo chứng rõ ràng nhất để đánh giá một cây bút có tầm cỡ và trình độ. Hầu hết cuốn sách nào cũng có tiểu sử của tác giả, không vắn thì dài, chỉ có những tác giả tầm thường không xuất thân từ trường lớp nào, ngoài tấm hình trơn tru không thấy có phần tiểu sử. Phần này có nhiều kiểu khác nhau, có tác giả viết tiểu sử rõ ràng theo thói quen làm lý lịch hay khai hộ khẩu thời xã hội chủ nghĩa, có lẽ bị ám ảnh phải thật thà khai báo chăng? Có ông cẩn thận hơn, khai rõ cả thuở hàn vi cho tới hồi cực thịnh, rồi quan quyền, tù tội đầy đủ, khiến nguyên một mảnh bìa sau đặc kín những chữ.
Ông cứ vừa đọc vừa tủm tỉm cười, khi tình cờ đọc những cái tiểu sử chả ăn nhậu gì tới tác phẩm, nhưng đó là nghệ thuật quảng cáo của mỗi người. Bây giờ đứng trước một hàng những cuốn sách còn phẳng lì ,trơn láng bìa giấy cứng, ông bắt đầu chọn lựa một cuốn sách có giá trị mà lại vừa vặn với túi tiền của mình nữa. Khó quá đi thôi, cuốn nào cũng xứng đáng với công sức của tác giả, đủ loại từ biên khảo, dịch thuật hay phóng tác, lịch sử, dã sử, hồi ký và sáng tác. Hồi ký chiếm đa số trong hàng hàng lớp lớp những cuốn sách trong tiệm, hầu như mỗi tác giả là một vùng trời khác nhau, nhất là những hồi ký về chính trị hay lịch sử, thì cũng một thời kỳ ấy mà mỗi vị lại kể một khác, tùy theo góc cạnh và chỗ đứng của họ. Còn truyện dịch, ông chưa thấy ai qua mặt được tác giả dịch tác phẩm "Bố Già" ở thập niên sáu mươi, tuy là dịch bản nhưng đọc hấp dẫn từng câu, từng chữ. Ông không chịu nổi lối phóng tác truyện nước người ra nước mình, vì tư tưởng giữa hai nền văn hoá khác nhau, bối cảnh và ngôn ngữ , lối suy nghĩ hoàn toàn khác, nó chỏi nhau đến độ ngớ ngẩn. Chỉ có sáng tác là dễ viết nhất, vì nó chả đụng chạm tới ai, chuyện là chuyện đời thì nó giống nhau, ai cũng tưởng tượng ra được, chỉ cần sắp xếp sao cho có tình có lý.
Có nên tin vào những lời tựa hay bài giới thiệu trong những cuốn sách không nhỉ? Sách là một món ăn tinh thần thì cũng phải "ăn" mới biết ngon hay dở, còn cứ liếc qua mấy trang đầu thì chưa ăn thua, bởi vì có những tác phẩm càng đọc càng thấm, càng thấy cái sâu sắc của truyện. Băn khoăn mãi mà chưa dứt khoát mua cuốn nào, vì chỉ có mười lăm đồng trong túi, ông đã nghe có tiếng cười nói tíu tít của một đám nhơ nhỡ đi theo một bà xồn xồn bước vào tiệm. Ông chủ tiệm đang ngồi gõ lạch cạch cái còm-piu-tơ nhướng mắt lên nhìn, bà vợ lại đon đả mời khách. Tự nhiên ông cũng mừng giùm cho người chủ tiệm , và mừng cho nền văn hoá Việt Nam vẫn còn tồn tại được, bởi những lớp trẻ đang vươn lên ở xứ người. Khách đây là một bà xồn xồn với hai cô tre trẻ, chắc là ba mẹ con, thêm một anh thanh niên ngó bộ dạng là người yêu của cô con gái lớn. Bà chủ tiệm lại đon đả mời:
"Bà và cô cần loại sách nào?"
Hai người đàn bà toe toét cười. Cô gái hỏi:
"Có sách xem tử vi và so tuổi không hở bác?"
Hoá ra cô bé sắp lấy chồng, cô cần so tuổi để coi ngày làm đám hỏi đám cưới. Gì chứ thứ này rất sẵn, bà chủ mau mắn dẫn ba người đến chỗ để đầy những sách tử vi, lịch Đông Phương và bói toán. Cô chụp ngay lấy cuốn có bàn tay bên ngoài cuốn sách, rồi reo lên như tìm được tri kỷ:
"Đây rồi!" Cô nũng nịu gọi anh thanh niên: "Anh nè, đưa tay đây em xem. Nắm chặt tay lại coi nào. Hai đường chỉ nhé, thế là tới hai lần vợ, thôi em chả lấy anh đâu."
Gã thanh niên càu nhàu, lườm cô gái:
"Chúng nó chỉ viết nhảm, thế mà cũng tin".
Bà mẹ đã lựa xong cuốn tử vi đẩu số, rồi bà nhìn quanh quẩn, nói trống không:
"Có cuốn 'Con ma vú dài' không?"
Bà chủ tiệm kiên nhẫn:
"Sách đó của ai hở bà?"
Cô con gái vội kéo tay mẹ, giọng hơi mắc cở:
"Không có cuốn đó đâu má. Đó là phim bộ Hồng Kông mà, má phải qua tiệm Video."
Rồi bốn người kéo nhau ra quầy tính tiền, cô con gái còn mua thêm một cuốn tiểu thuyết diễm tình "Mười đêm không ngủ" nữa. Họ kéo nhau đi, chỉ còn lại ông là người khách duy nhất trong tiệm, với bao nhiêu cuốn sách đẹp phây phây đang chờ ông chọn về làm bạn.
Ông cầm hết cuốn này lên, rồi lại đặt cuốn kia xuống, giá có tiền thì ông bưng về hết để khỏi phụ lòng anh em cầm bút. Vốn đa cảm, ông ứa nước mắt khi nghĩ đến cái nghề mà thiên hạ cứ bảo là bạc bẽo, thầm phục sự can đảm của các nhà văn, nhà thơ. Thời buổi khó khăn, bỏ bao nhiêu công sức để vắt óc vắt tim viết được một cuốn sách, bỏ mấy ngàn đồng để in, để rồi thu vào từng chục bạc với nỗi vui sướng vẫn có người mua sách, đọc sách của mình. Họ đâu có cái can đảm hay trâng tráo để tự khen ngợi văn chương của mình, theo kiểu : "Phở ngon không cần bột ngọt, đầy đủ mùi vị hấp dẫn", vì văn chương khi được in thành truyện, đã cho ra đời để đến tay người đọc, là nó đã thuộc về đám đông, và chỉ được đánh giá bởi độc giả mà thôi.
Những cuốn sách trên kệ gỗ cứ đập vào mắt ông những hàng tựa thật nổi, thật đẹp. Có những tác phẩm đồ xộ dầy hằng bốn trăm trang nằm im lặng như một nấm mộ đẹp, ông nhìn thấy đã mấy năm rồi mà vẫn còn trên kệ sách. Có những tác phẩm khiêm nhượng hơn, với bìa màu trang trí lộng lẫy, buồn so như cô gái có nhan sắc mà duyên phận lại hẩm hiu. Vốn đa cảm, ông hay lẩn thẩn nghĩ chuyện này ra chuyện kia, với cái đà này thì mong gì mươi, mười lăm năm nữa, liệu rằng những người già thích đọc sách như ông “tiêu diêu miền cực lạc”, còn ai đọc nữa để bảo tồn Văn hoá Việt.
Thỉnh thoảng lại có người ghé vào mua cái CD vài đồng bạc, hay tờ tạp chí hai đồng. Nhà văn với nhà báo là hàng xóm của nhau, cũng chịu chung số phận một trời lận đận. Nhưng có những tạp chí hay nhật trình, lấy được nhiều quảng cáo thì họ sống nhờ vào đó, còn mấy tờ ít quảng cáo chỉ trông cậy vào độc giả xa gần thì thê thảm hơn, ít ra gia đình họ phải có nền kinh tế vững vàng, báo bổ chỉ là thứ nghiệp chướng mà vợ con họ phải ghé vai vào gánh vác. Chưa kể trăm thứ "tiền oan nghiệp chướng" khiến đã có người mai mỉa: "ghét ai thì cứ xúi người ấy làm báo". Nhà văn đã khốn khổ vì sách, nhà báo cũng khốn khổ vì báo, sách báo đưa qua tiệm sách thì kể như tung lá đi bốn phương Trời mười phương Phật, hiếm khi thấy "lá rụng về cội".
Óc tưởng tượng khiến ông cứ nghĩ xa hơn. Mai mốt đây nếu Trời cho ông sống lâu trăm tuổi, vẫn yêu thích văn chương, nhưng mắt mũi mờ mịt có thấy gì đâu mà đọc. Ông chủ tiệm và bà chủ tiệm, những người chọn nghề bán sách làm nghề cao quý để gần gũi văn chương, sách vở, chắc khó lòng tìm được người để nối tiếp nghề nghiệp cao quý này. Và, những tiệm sách Việt Nam cứ từ từ biến mất ở hải ngoại. Một nhà văn nổi tiếng đã từng tự an ủi và tâm sự với ông:
"Viết chỉ vì cái nghiệp, lại là cái nghiệp khổ, 'đã mang lấy nghiệp vào thân, cũng đừng trách cứ trời gần trời xa.' Bỏ một số vốn kha khá để ra một tác phẩm, vừa bán vừa cho, chỉ mong gỡ lại vốn, để khi nào có dịp lại có tiền làm cuốn khác. Đó là kinh nghiệm 'lấy ngắn nuôi dài', trả bớt cái nghiệp khổ để kiếp sau khỏi vướng vào nghiệp cầm bút."
Cuối cùng thì ông cũng phải rời tiệm sách, vì ngoài kia nắng đã nghiêng vai chiếu cái nắng chói chang vào cửa tiệm. Thấy ông kề cà lâu quá mà chưa chọn được cuốn sách nào, ông chủ tiệm nhìn ông với cái nhìn thiếu thiện cảm, làm như ông là kẻ đang ăn cắp chữ nghĩa không bằng.
Ông thò tay vào túi, mười lăm đồng chỉ mua được có một cuốn sách mà cuốn nào ông cũng muốn mua. Ông thương quá những hình ảnh tác giả trang trọng ở bìa sau cuốn sách, ông thương quá những giòng chữ đều đặn viết bằng những đam mê và khắc khoải của nhiều đêm không ngủ, những ray rứt, những nghĩ suy trăn trở của tác giả đã gửi gấm hồn mình qua nhân vật của truyện, để rồi nằm chơ vơ trên kệ sách mờ dần với lớp bụi thời gian.
Với mười lăm đồng quả chưa xứng đáng cho công lao của những người vắt tim óc ra thành chữ kia, nhưng biết làm sao bây giờ? Ông ngần ngừ mãi rồi chọn một cuốn của nhà văn nữ, chỉ vì tội nghiệp tác giả không có phần tiểu sử ở mặt bìa sau.
Nguyên Nhung
Post a Comment