Giai Thoại Văn Chương: Khúc Nhạc Thanh Bình - Thanh Bình Điệu
Bùi Phạm Thành
Thanh bình điệu là một điệu nhạc danh tiếng được mọi người ái mộ
dưới đời Đường. Theo Nhạc sử, trong năm Thiên Bảo, khi Lý Bạch ở toà Hàn
Lâm, trong cung mới bắt đầu trồng một loài hoa mẫu đơn rất quý, được gọi
là Mộc Thược Dược. Tại đình Trầm Hương, người ta trồng bốn loại quý nhất
vừa mới tìm ra. Ngày hoa nở đầu tiên, Đường Minh Hoàng đưa Dương Quý Phi
đến thưởng hoa. Ban nhạc do nhạc trưởng Lý Quý Niên điều khiển, toan cất
tiếng hát, Đường Minh Hoàng ngăn lại và nói: “Thưởng danh hoa, đối phi tử,
sao lại dùng những bài hát cũ?” Rồi Minh Hoàng truyền Lý Quý Niên cầm giấy
hoa vàng đòi Lý Bạch đến, bảo Lý Bạch làm ngay ba bài Thanh Bình Điệu. Bấy
giờ Lý Bạch còn say rượu (có nơi nói Dương Quý Phi phải phun nước lạnh vào
mặt mới bàng hoàng tỉnh lại) liền vung bút viết ngay ba bài.
Giai thoại này còn thêm một biến cố nhỏ. Cũng trong thời gian được vua yêu
chuộng, một hôm trong lúc say rượu, Lý Bạch đã đưa chân cho Cao lực sĩ
tháo giày cũ thay giày mới vừa được vua ban sủng ái, Cao lực sĩ đành phải
làm nhưng trong lòng căm giận, liền nhân bài hát này, dèm pha với Dương
Quý Phi rằng Lý Bạch có ý ngạo mạn khi ví Dương Quý Phi với nàng Triệu Phi
Yến (trong bài 2), một phi tần thất sủng của vua Thành Đế nhà Hán. Vì thế
mà nhiều lần Minh Hoàng muốn phong quan chức cho Lý Bạch nhưng vẫn không
thành, vì Dương Quý Phi cản trở. Lý Bạch không tiến thân được ở Trường An,
phải xin vua trở về quê, rồi đi ngao du, vui với danh lam thắng cảnh của
miền trung và nam Trung Hoa.
Thanh Bình Điệu quả là một bài thơ định mệnh. Được quân vương sủng ái, đãi
ngộ như tân khách cũng nhờ nó, mà công danh dở dang cũng vì nó. Nhưng có
lẽ tiền định cả. Trời cao đã không để cho Lý Bạch say men chính quyền hay
nhẹ bước đường mây. Bắt Lý Bạch phải say rượu, say thú phong lưu, say văn
chương thi phú, phải dang dở trên đường tiến thân, thì hậu thế mới được
thưởng thức mấy ngàn bài thơ trác tuyệt, văn học sử Trung Hoa mới có nhà
thơ tiên của vạn đời.
清平調其一雲想衣裳花想容，
春風拂檻露華濃。
若非群玉山頭見，
會向瑤臺月下逢。
Thanh bình điệu kỳ 1
Vân tưởng y thường, hoa tưởng dung,
Xuân phong phất hạm, lộ hoa nùng.
Nhược phi Quần Ngọc sơn đầu kiến,
Hội hướng Dao Đài nguyệt hạ phùng.
Dịch nghĩa:
Nhìn mây nhớ đến xiêm áo, thấy hoa nhớ đến dung nhan,
Gió xuân thổi nhẹ qua hiên, hơi sương đẫm.
Nếu không phải người ở mé núi Quần Ngọc,
Thì cũng là thấy ở dưới trăng chốn Dao Đài.
|
Khúc Nhạc Thanh Bình (bài 1)Mây như xiêm áo, hoa như người
Gió xuân thổi nhẹ, hạt sương rơi
Nếu không là kẻ nơi Quần Ngọc
Hẳn là gặp ở Dao Đài rồi.
Lục-Bát:
Áo như mây, hoa như người
Gió xuân thổi nhẹ sương rơi bên thềm
Không ở Quần Ngọc tiên thiên
Hẳn là thấy ở cõi tiên Dao Đài.Chú thích: Quần Ngọc và Dao Đài là địa danh của hai nơi tiên cảnh. |
清平調其二一枝紅艷露凝香，
雲雨巫山枉斷腸。
借問漢宮誰得似，
可憐飛燕倚新粧。
Thanh bình điệu kỳ 2
Nhất chi hồng diễm lộ ngưng hương,
Vân vũ Vu Sơn uổng đoạn trường. Tá vấn Hán cung thuỳ đắc tự, Khả liên Phi Yến ỷ tân trang. Dịch nghĩa
Một cành màu hồng diễm lệ đọng thơm hương
Chuyện mây mưa ở Vu Sơn chỉ luống đau lòng Xin hỏi thử trong cung thời Hán có ai giống được như vậy Thương thay nàng Phi Yến phải tô điểm (mà không biết có đẹp bằng không) |
Khúc Nhạc Thanh Bình (bài 2)Cành hồng diễm lệ đọng mùi hương
Vu Sơn chuyện cũ luống đoạn trường
Thử hỏi thâm cung ai sánh được
Phi Yến điểm trang cũng phải nhường.
Lục-Bát:
Cành hồng diễm lệ thơm hương
Vu Sơn chuyện cũ còn vương vấn lòng
Mấy ai sánh được trong cung
Dẫu nàng Phi Yến sánh cùng được chăng.
Chú thích:
Vu Sơn: Theo bài Cao Đường phú của Tống Ngọc, Sở Tương Vương
mơ gặp thần nữ núi Vu.
Triệu Phi Yến: hoàng hậu từng được sủng ái của Hán Thành Đế, nổi
tiếng xinh đẹp và múa hay, nhưng sau bị vu oan nên bị đày ra cung
Trường Tín chăm sóc hoàng thái hậu.
|
清平調其三名花傾國兩相歡，
長得君王帶笑看。
解釋春風無限恨，
沉香亭北倚闌幹。
Thanh bình điệu kỳ 3
Danh hoa khuynh quốc lưỡng tương hoan,
Trường đắc quân vương đới tiếu khan. Giải thích xuân phong vô hạn hận, Trầm Hương đình bắc ỷ lan can. Dịch nghĩa
Danh hoa và khuynh quốc hai bên cùng tươi cười với nhau
.
Làm cho quân vương đứng nhìn mỉm cười
Bao nhiêu sầu hận trong gió xuân đều tan biến
(Khi thấy nàng) tựa lan can đứng ở mé bắc đình Trầm Hương
|
Khúc Nhạc Thanh Bình (bài 3)Hoa đẹp người xinh cùng vui tươi
Vua đứng ngắm nhìn miệng mỉm cười
Gió xuân thổi sạch bao sầu hận
Trầm Hương nàng đứng tựa lầu chơi.
Lục-Bát:
Người xinh, hoa đẹp, cùng tươi
Quân vương đứng ngắm mỉm cười yêu thương
Gió xuân xua hết sầu vương
Khi nhìn nàng dưới Trầm Hương mái đình.
|
Bùi Phạm Thành
(ngày 15 tháng 9 năm 2021)
Post a Comment